ویندوز سرور چیست؟ معرفی نسخه‌های مختلف و کاربردهای آن

وقتی از خود می‌پرسید ویندوز سرور چیست، باید به این نکته توجه داشته باشید که این سیستم‌عامل، نسخه‌ای تخصصی از ویندوز است که مایکروسافت آن را برای مدیریت منابع در محیط‌های شبکه‌ای طراحی کرده است. برخلاف نسخه‌های معمولی ویندوز که برای استفاده روزمره کاربران شخصی بهینه شده‌اند، ویندوز سرور قابلیت‌های پیشرفته‌تری برای کنترل دسترسی، مدیریت کاربران، اجرای سرویس‌های حیاتی شبکه و پشتیبانی از بارهای کاری سنگین دارد. این سیستم‌عامل پایه‌ای برای پیاده‌سازی خدمات مهمی چون Active Directory چیست، DNS، DHCP، فایل سرور و حتی مجازی‌سازی با Hyper-V در ویندوز سرور به شمار می‌رود. ویندوز سرور بیشتر در شرکت‌ها، دیتاسنترها و سازمان‌های بزرگ کاربرد دارد، ولی حتی کسب‌وکارهای کوچک هم با پیکربندی درست، می‌توانند از آن برای ساختن زیرساخت قابل اطمینان استفاده کنند. اگر دنبال زیرساختی امن، مقیاس‌پذیر و تحت کنترل هستید، ویندوز سرور انتخابی هوشمندانه‌ است.

ویندوز سرور (Windows Server) چیست و چه تفاوتی با ویندوز معمولی دارد؟

ویندوز سرور به‌طور خلاصه، سیستم‌عاملی از خانواده ویندوز شرکت مایکروسافت است که روی سرورها نصب می‌شود. این سیستم‌عامل نقش ستون فقرات زیرساخت شبکه‌های سازمانی را بازی می‌کند و تسهیلاتی مانند مدیریت دامنه‌ها، سرویس‌دهی به کاربران، کنترل مرکزی بر منابع، ارائه خدمات ابری، میزبانی وب‌سایت‌ها، راه‌اندازی سرویس‌های ایمیل و دیتابیس و صدها سرویس حیاتی دیگر را مهیا می‌سازد.

اما اگر بخواهیم تفاوت ویندوز سرور با ویندوز دسکتاپ (نظیر ویندوز 10 یا 11) را شفاف‌تر بیان کنیم، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

1. طراحی برای چندکاربری و مقیاس بزرگ: ویندوز دسکتاپ عمدتا برای مصرف شخصی یا حداکثر استفاده گروهی کوچک طراحی شده است، در حالی که ویندوز سرور قادر است به‌شکل هم‌زمان به ده‌ها یا حتی صدها کاربر مختلف خدمت‌رسانی کند.
2. ابزارهای مدیریتی ویژه: ویندوز سرور از ابزارهایی مانند Active Directory، Server Manager، Hyper-V و … برخوردار است که برای راه‌اندازی و نگهداری سرویس‌های سازمانی ضروری‌اند.
3. کنترل بیشتر بر منابع: در ویندوز سرور، امکان پیکربندی جزئیات شبکه، ذخیره‌سازی، مجازی‌سازی، امنیت و … به‌صورتی پیشرفته‌ فراهم است.
4. عدم تمرکز بر امور چندرسانه‌ای: مثلا در ویندوز دسکتاپ، ابزارهایی چون Microsoft Store، امکانات پخش فیلم یا اجرای بازی‌های گرافیکی به‌صورت پیش‌فرض گنجانده می‌شود. اما در ویندوز سرور، این‌گونه قابلیت‌ها یا وجود ندارند یا بسیار محدود هستند؛ چرا که نیاز اصلی سرور ارائه سرویس‌های حرفه‌ای و دائمی است.

به‌همین دلایل، بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها ترجیح می‌دهند برای مدیریت شبکه و اجرای سرویس‌های مهم، از ویندوز سرور استفاده کنند تا پاسخ‌گوی حجم بالای درخواست‌ها و کاربران باشد.

تاریخچه ویندوز سرور؛ از NT تا امروز

مایکروسافت از اوایل دهه 1980 دو شاخه اصلی سیستم‌عامل را گسترش داد: یکی MS-DOS/Windows برای کاربران عادی، و دیگری Windows NT که با معماری 32بیتی و تمرکز بر پایداری و امنیت ساخته شد. هسته NT به‌صورت ماژولار و بسیار ایمن طراحی شد و قادر بود از چند پردازنده به‌شکل متقارن پشتیبانی کند؛ قابلیتی که در آن زمان برای بسیاری از کسب‌وکارها و مرکز داده‌ها جذاب بود.

پیش از عرضه NT، سیستم‌عامل‌های مبتنی بر یونیکس (Unix) سهم عمده‌ای در بازار سرورها داشتند. اما مایکروسافت با ارائه NT بر روی سخت‌افزار x86 که نسبتا ارزان بود، توانست رقیبی جدی برای یونیکس شود. این ماجراجویی نهایتا به توسعه خانواده‌ای از سیستم‌عامل‌های مخصوص سرور منتهی شد که ابتدا با نام Windows NT Advanced Server شروع شدند و بعدها با برند «Windows Server» ادامه یافتند.

انواع نسخه‌های ویندوز سرور

پس از شکل‌گیری هسته ویندوز NT، روند انتشار نسخه‌های مختلف سرور به‌تدریج شکل گرفت. در این بخش به مهم‌ترین نقاط عطف تاریخ ویندوز سرور و ویژگی‌های برجسته هر نسخه اشاره خواهیم کرد.

Windows NT 3.1 Advanced Server (1993)

نخستین نسخه رسمی سروری مبتنی بر معماری NT که از رابط 32بیتی استفاده می‌کرد. این نسخه مشابه Windows NT 3.1 Workstation بود، اما قابلیت‌های ویژه‌ای برای مدیریت شبکه و کاربران داشت. نقطه قوت اصلی این سیستم‌عامل، ایجاد یک لایه انتزاع سخت‌افزاری بود که از دسترسی مستقیم برنامه‌ها به سخت‌افزار جلوگیری می‌کرد و باعث افزایش پایداری و امنیت می‌شد.

Windows NT 3.5 Server (1994)

در این نسخه، پشتیبانی از TCP/IP و Winsock تقویت شد و پایداری شبکه افزایش یافت. همچنین توانایی تعامل با سایر سیستم‌عامل‌های غیرویندوز مانند NetWare بهبود پیدا کرد و کاربران در محیط‌های مختلط می‌توانستند به منابع اشتراکی دسترسی یابند.

Windows NT 3.51 Server (1995)

در این نگارش، مایکروسافت روی بهینه‌سازی مصرف حافظه و افزایش عملکرد تمرکز کرد و تلاش شد تا نیاز سخت‌افزاری کاهش یابد. همچنین پشتیبانی از ارتباط با شبکه‌های بزرگ و ارائه سرویس‌ها با سرعت بیشتر، نقطه برجسته این نسخه بود.

Windows NT Server 4.0 (1996)

رابط گرافیکی ویندوز 95 به Windows NT Server 4.0 وارد شد و این باعث شد استفاده از آن برای مدیران سرور آسان‌تر شود. IIS (خدمات اطلاعات اینترنت یا همان وب‌سرور) نیز در همین نسخه معرفی و یکپارچه شد. مایکروسافت در این مرحله تلاش داشت تا با انتشار IIS، ویندوز را به بستری مناسب برای میزبانی وب‌سایت‌ها تبدیل کند.

Windows 2000 Server (2000)

عرضه Windows 2000 Server تحولی بزرگ محسوب می‌شد. یکی از نقاط برجسته آن، معرفی «Active Directory» بود که مدیریت متمرکز اطلاعات کاربران، دستگاه‌ها و سرویس‌های شبکه را بسیار آسان نمود. علاوه بر آن، Microsoft Management Console (MMC) و NTFS 3.0 نیز به‌صورت بهبود یافته ارائه شدند. ویندوز 2000 در سه نسخه مختلف Standard، Advanced و Datacenter عرضه شد.

Windows Server 2003 (2003)

مایکروسافت از اینجا نام تجاری «Windows Server» را کاملا تثبیت کرد. Windows Server 2003 با تأکید بر امنیت و بهبود سرویس‌های تحت وب منتشر شد. نقش‌های سرور (Server Roles) در این نسخه معرفی شدند، به‌طوری‌که مدیر می‌توانست سرور را برای نقشی خاص مثل DNS Server یا Domain Controller بهینه‌سازی کند. در این نسخه پشتیبانی رمزنگاری و سیاست‌های امنیتی ارتقا یافت و چهار نسخه Standard، Enterprise، Datacenter و Web عرضه گردید.

Windows Server 2003 R2 (2005)

در نسخه R2، بهبودهای قابل‌توجهی در امنیت و مدیریت راه دور اعمال شد. شرکت‌ها می‌توانستند بدون دریافت مجوز جدید به این نسخه مهاجرت کنند، چرا که CALها (Client Access License) نسخه قبلی را پشتیبانی می‌کرد.

Windows Server 2008 (2008)

این سیستم‌عامل با معرفی ابزارهایی مانند Hyper-V (بستر مجازی‌سازی بومی مایکروسافت) و Server Core (نصب بدون رابط گرافیکی) بار دیگر تحول‌آفرین شد. همچنین نقش Failover Clustering برای ایجاد کلاسترهای پربازده معرفی گردید. کنسول مدیریتی Server Manager نیز در این نسخه حضور داشت تا عملیات پیکربندی راحت‌تر شود.

Windows Server 2008 R2 (2009)

این نگارش بر پایه کرنل ویندوز 7 توسعه یافت و مقیاس‌پذیری و توانایی دسترس‌پذیری بالاتری ارائه کرد. در حوزه‌ مجازی‌سازی، BranchCache و DirectAccess نیز اضافه شدند تا شیوه کار کاربران از راه دور آسان‌تر شود. ویندوز سرور 2008 R2 فقط در نسخه 64بیتی عرضه شد.

Windows Server 2012 (2012)

اینجا بود که مایکروسافت شعار «Cloud OS» را مطرح کرد. چرا؟ چون ویندوز سرور 2012 با ابزارها و سرویس‌های ابری عجین شد و توسعه Hyper-V، Storage Spaces، فایل‌سیستم جدید ReFS و سوئیچ مجازی Hyper-V از جمله پیشرفت‌های مهم بودند. این نسخه در چهار ویرایش مختلف یعنی Foundation، Essentials، Standard و Datacenter روانه بازار شد.

Windows Server 2012 R2 (2013)

نسخه R2 انبوهی از ویژگی‌های جدید مانند PowerShell Desired State Configuration (DSC) برای مدیریت پیکربندی و همچنین به‌روزرسانی قابلیت‌های شبکه، ذخیره‌سازی و امنیت را ارائه داد. این سیستم‌عامل همچنین با ویندوز 8.1 هماهنگی کاملی داشت و تجربه کار مدیریت بر زیرساخت‌های ابری را غنی‌تر ساخت.

Windows Server 2016 (2016)

در ویندوز سرور 2016، مایکروسافت روی گسترش قابلیت‌های ابری تمرکز بسیاری کرد. معرفی Nano Server (نسخه‌ای بسیار کم‌حجم و امن از ویندوز سرور) از تحولات برجسته این ویرایش بود. این نسخه همچنین در مبحث امنیت، ورود Credential Guard، Device Guard و Shielded VMs (ماشین‌های مجازی محافظت‌شده) را تجربه کرد.

Windows Server 2019 (2019)

آخرین نسخه اصلی تا به امروز ویندوز سرور، روی یکپارچگی بیشتر با پلتفرم‌های ابری (مانند Azure)، امنیت پیشرفته‌تر و بهبود ابزارهای کانتینر و Kubernetes تمرکز دارد. مایکروسافت تلاش می‌کند به کمک ویندوز سرور 2019، روش‌های مدرن ساخت اپلیکیشن و مدیریت زیرساخت ابری را برای شرکت‌ها ساده‌تر سازد. این سیستم‌عامل در اواخر سال 2018 به‌شکل عمومی منتشر شد و همچنان گزینه بسیار محبوبی برای سازمان‌ها به‌شمار می‌رود.

نگاهی به ویندوز سرور 2019 و ویژگی‌های آن

Windows Server 2019 پلی میان زیرساخت سنتی در محل و سرویس‌های ابری است. این نسخه با چندین قابلیت برجسته ارائه شده که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• Windows Admin Center: کنسولی تحت وب برای مدیریت متمرکز سرورها و خوشه‌ها، بدون نیاز به اجزای اضافی.
• Storage Migration Service: راهکاری برای مهاجرت آسان داده‌ها از سرورهای قدیمی به سرورهای جدید یا فضای ابری با حداقل دردسر.
• System Insights: ابزاری برای تحلیل پیش‌بینانه (Predictive Analytics) که از هوش مصنوعی مایکروسافت کمک می‌گیرد تا از مشکلات احتمالی سرور پیش از وقوع، آگاه شوید.
• پشتیبانی از Kubernetes در حالت Beta: مدیران سرور می‌توانند بارهای کاری مبتنی بر کانتینر و Kubernetes را داخل ویندوز سرور اجرا و مدیریت کنند.
• امنیت بهبودیافته: ورود امکاناتی همچون Defender Exploit Guard، رمزگذاری بهتر و ادغام عمیق‌تر با سرویس‌های حفاظت ابری مایکروسافت.

در مجموع، ویندوز سرور 2019 پاسخی به نیازهای امروزی سازمان‌هاست که مایل‌اند بخشی از کار خود را روی سرورهای محلی و بخشی را روی فضای ابری به شکل ترکیبی (Hybrid) جلو ببرند.

مهم‌ترین کاربردهای ویندوز سرور در شبکه و سازمان‌ها

هرچند ویندوز سرور طیف گسترده‌ای از قابلیت‌ها را ارائه می‌دهد، اما برخی کاربردهای شاخص آن به شرح زیر است:

1. میل سرور (Mail Server): راه‌اندازی سرویس‌های ایمیل سازمانی جهت ارسال و دریافت مکاتبات درون و برون‌سازمانی، نظیر Exchange Server.
2. دیتابیس سرور (Database Server): میزبانی بانک‌های اطلاعاتی مهم با استفاده از سرویس‌هایی مثل SQL Server.
3. وب سرور (Web Server): ارائه سایت‌ها و اپلیکیشن‌های تحت وب از طریق IIS که در دل ویندوز سرور تعبیه شده است.
4. DNS سرور: سرویس DNS یکی از اجزای بنیادین شبکه است که نقشه نام دامنه‌ها به آدرس‌های IP را مدیریت می‌کند. نسخه سرور ویندوز برای این منظور راهکار جامع DNS Server را فراهم می‌نماید.
5. فایل و پرینت سرور: بسیاری از سازمان‌ها برای به اشتراک‌گذاری فایل‌ها یا مدیریت چاپگرهای شبکه‌ای از ویندوز سرور بهره می‌برند.
6. Active Directory Domain Services (AD DS): به کمک این سرویس، احراز هویت کاربران، اعمال پالیسی‌های امنیتی و مدیریت متمرکز حساب‌های کاربری به‌صورت گسترده امکان‌پذیر است.
7. مجازی‌سازی (Hyper-V): برای ایجاد ماشین‌های مجازی متعدد در یک سرور فیزیکی، Hyper-V گزینه‌ای کارآمد به‌شمار می‌آید و اجازه استفاده بهینه از منابع سخت‌افزاری را می‌دهد.
8. سرور پشتیبان‌گیری (Backup Server): می‌توان از ابزارهای داخلی یا نرم‌افزارهای جانبی روی ویندوز سرور استفاده کرد تا از داده‌ها به‌صورت محلی یا درون فضای ابری بکاپ تهیه شود.

با این قابلیت‌ها، بسیاری از سازمان‌ها تمایل دارند تمام یا بخش زیادی از سرویس‌های زیرساختی خود را روی یک یا چند سیستم ویندوز سرور متمرکز کنند تا مدیریت همه جانبه‌ای داشته باشند.

مزایای استفاده از ویندوز سرور چیست؟

ویندوز سرور برای شرکت‌ها و کسب‌وکارهای مختلف، نقاط قوت بسیاری دارد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:

1. یکپارچگی و سادگی در نسخه‌ها: برخلاف ویندوز دسکتاپ، که نسخه‌های متعددی با امکانات متفاوت دارد (Home, Pro, Enterprise و …)، انتخاب در ویندوز سرور اغلب بین Standard و Datacenter است. در نتیجه سردرگمی کمتری برای مدیران فناوری اطلاعات وجود دارد.
2. Data Deduplication: این فناوری مانع از ذخیره تکراری داده‌ها روی دیسک می‌شود و در نتیجه فضای هارددیسک به‌شکل مؤثری آزاد می‌گردد. در سازمان‌هایی که حجم عظیمی از داده را ذخیره‌سازی می‌کنند، صرفه‌جویی قابل‌توجهی در هزینه‌ها شکل می‌گیرد.
3. قابلیت Diskless Boot: در ویندوز سرور می‌توان سیستمی را بدون نیاز به هارددیسک محلی، از طریق شبکه بوت کرد. این ویژگی برای مدیریت متمرکز دستگاه‌ها بسیار ارزشمند است، چرا که امکان کنترل بهتر به مدیران می‌دهد و هزینه نگهداری سخت‌افزار را پایین می‌آورد.
4. گزینه نصب Core بدون رابط گرافیکی (Server Core): با حذف رابط کاربری گرافیکی و بسیاری از سرویس‌های جانبی، مصرف منابع به حداقل می‌رسد و سطح امنیت بالا می‌رود؛ چرا که بردار حمله برای هکرها کوچک‌تر می‌شود و سیستم‌عامل کمترین نرم‌افزار اضافی را اجرا می‌کند.
5. سیستم فایل ReFS: این فایل‌سیستم مقاوم، برای کار با حجم بالای داده طراحی شده است. با تکیه بر متاداده و روش‌هایی مثل بررسی مرتب داده‌ها (Integrity Streams) می‌تواند خطاهای دیسک را خودبه‌خود اصلاح کند و از بروز اختلالات جدی در اطلاعات جلوگیری نماید.
6. مجازی‌سازی داخلی Hyper-V: عدم نیاز به خرید جداگانه Hypervisor باعث می‌شود هزینه سازمان کاهش پیدا کند و مدیریت ماشین‌های مجازی در یک بستر واحد ساده‌تر شود.
7. امنیت سازمانی پیشرفته: این نسخه به‌خاطر ابزارهایی مثل Active Directory و Domain Controller به مدیران امکان می‌دهد سیاست‌های امنیتی متنوعی تنظیم کنند؛ از احراز هویت چندمرحله‌ای گرفته تا رمزگذاری دیسک و مدیریت به‌روزرسانی‌ها.

این موارد تنها بخشی از مزایای ویندوز سرور هستند. همچنین با توجه به اینکه بسیاری از متخصصان فناوری اطلاعات با محیط ویندوز دسکتاپ آشنایی دارند، یادگیری ویندوز سرور غالبا برایشان چندان دشوار نخواهد بود. در نتیجه سرعت پیاده‌سازی و مدیریت زیرساخت افزایش می‌یابد.

جمع‌بندی

در پاسخ به این پرسش که «ویندوز سرور چیست؟» می‌توان گفت: سیستمی پیشرفته و تخصصی برای سرویس‌دهی در مقیاس بزرگ و کنترل یکپارچه منابع و کاربران. اگر ویندوز دسکتاپ مناسب استفاده شخصی و گروهی کوچک است، ویندوز سرور برای بارهای کاری سازمانی، پردازش‌های سنگین، میزبانی سرویس‌های مختلف شبکه و مدیریت دامنه‌های متعدد طراحی شده است. تاریخچه توسعه ویندوز سرور نیز گواهی بر تکامل تدریجی آن بر اساس نیازهای رو به افزایش شرکت‌ها و مراکز داده است.

با در نظر گرفتن نقش مهم سرورها در پشتیبانی از کسب‌وکارها، استفاده از نسخه سرور می‌تواند گامی مطمئن در تامین زیرساخت ارتباطی و اطلاعاتی سازمان باشد؛ به‌ویژه اگر نگرانی شما مدیریت کارآمد منابع، امنیت پیشرفته، سازگاری با ابزارهای ویندوز و سهولت در توسعه سرویس‌های آنلاین باشد. در مسیر انتخاب و پیاده‌سازی، حتما نیازهای دقیق تیم خود را بررسی کرده و از مشاوره متخصصان فناوری اطلاعات بهره ببرید تا بهترین نتیجه را از سرمایه‌گذاری در بستر ویندوز سرور کسب کنید.

سوالات متداول

1. ویندوز سرور چه تفاوتی با ویندوز معمولی دارد؟
   ویندوز سرور برای اجرای سرویس‌های شبکه، مدیریت منابع و کنترل کاربران طراحی شده است، در حالی که ویندوز معمولی برای استفاده‌های روزمره کاربران خانگی ساخته شده است.
2. نسخه‌های Core و Desktop در ویندوز سرور چه تفاوتی دارند؟
   نسخه Desktop محیط گرافیکی دارد و برای کسانی مناسب است که با رابط کاربری راحت‌ترند، ولی نسخه Core محیط متنی دارد و برای افزایش امنیت و عملکرد بهتر استفاده می‌شود.
3. جدیدترین نسخه ویندوز سرور کدام است؟
   جدیدترین نسخه، Windows Server 2022 است که تمرکز آن بر امنیت چند‌لایه، عملکرد بالاتر و ادغام عمیق‌تر با خدمات Azure است.
4. آیا می‌توان از ویندوز سرور برای استفاده شخصی یا خانگی استفاده کرد؟
   در حالت عادی خیر، چون طراحی آن برای مدیریت شبکه و سرورها است، اما به‌صورت آموزشی یا در محیط تست امکان‌پذیر است.
5. آیا ویندوز سرور رایگان است؟
   خیر. برای استفاده قانونی از آن باید لایسنس خریداری شود؛ البته برخی نسخه‌ها به‌صورت آزمایشی یا از طریق سرویس‌دهنده‌ها در ایران بدون لایسنس استفاده می‌شوند.